BỆNH SẢN HẬU
Sản hậu là giai đoạn kết thúc thời kỳ thai nghén. Trong thời kỳ này vì lúc sinh đẻ làm cho rách cửa mình và ra huyết mà hao tổn khí huyết rất nhiều, do đó cần phải chú ý chăm sóc, bồi bổ, nếu không sẽ gây ra các bệnh sản hậu.
Bệnh sản hậu trên lâm sàng thường thấy có 14 loại như sau: rau không ra, chóng mặt, huyết hôi không xuống, huyết hôi ra không dứt, đau bụng, phát sốt, co cứng, đại tiện khó đi, đái dắt, đi đái không nín được, thiếu sữa, sữa tự chảy ra.
Còn các chứng bệnh chung như: nhức đầu, nôn mửa, đau sườn, nôn mửa, ỉa chảy, sốt rét, kiết lỵ, phát sinh sau khi đẻ cách chữa củng giống như trong nội khoa.
Nguyên nhân bệnh sản hậu, quy nạp lại có 3 loại: huyết hư hỏa động, huyết xấu chảy loạn, ăn uống tổn thương. Trong đó nguyên nhân căn băn là sau đẻ, khí huyết đều hư mà gây ra.
Chứng nguy cấp của bệnh hậu sản có 3 chứng cấp và 3 chứng xung.
* Ba chứng cấp là: nôn mửa, đổ mồ hôi trộm, ỉa chảy cùng xuất hiện một lúc. Sau khi đẻ mất huyết, âm dịch đã hư sặn lại kèm theo nôn mửa, ỉa chảy, đổ mồ hôi trộm thì âm dịch lại càng hư, mà âm đã hư thì dương không có chổ để nương tửa, sẽ vượt ra ngoài mà sinh ra quyết lạnh và thoát dương, cho nên mới gọi là 3 chứng cấp.
* Ba chứng xung là huyết xấu xông lên, tức là xông lên tâm, lên phế, lên vị. Nguyên nhân xông lên tâm là sau khi đẻ huyết dịch bị hao tổn, tâm khí hư suy đến nổi huyết xấu tích đọng lại mà xông lên tâm, hiện ra chứng trong lòng buồn bực, vật vả, nằm ngồi không yên, nặng thì tinh thần mờ ám, nói năng bừa bãi. Huyết xấu xông lên phế làm dinh huyết chóng cạn, vệ khí mất chủ, tụ lại trong phổi thì sinh ra đầy tức, thở gấp và ra mồ hôi. Huyết xấu xông lên vị thì tan vào tỳ vị, làm cho tỳ không vận hóa được chất tinh vi gây bụng chướng và dạ dày củng không thu nạp được cơm nước mà nôn mửa rối loạn. Ba chứng bệnh đó là chứng nặng sau khi đẻ, cho nên Trương Phi Trù cho là chứng xung tâm thì 10 người khó cứu được 1 , chứng xung phế 10 khỏi được 1- 2, chứng xung vị thì chết 5 sống 5. Đó là sụ phán đoán tiên lượng của người xưa vê chứng ứ huyết xông lên sau khi đẻ.
Ngoài ra còn có 3 loại bệnh sản phụ, phần nhiều thường thấy trên lâm sàng. Thiên phu nhân sản hậu bệnh mạch chứng tính tri sách Kim quỹ yếu lược nói : " Đàn bà mới đẻ thường có 3 bệnh: một là bệnh kinh, hai là uất mạo, ba là đại tiện khó". Theo Trọng Cảnh thì: người mới đẻ huyết hư, ra nhiều mồ hôi là hay trúng phong,cho nên sinh ra bệnh kinh, đã mất huyết lại ra mồ hôi thì hàn nhiều thành ra uất mạo ( gồm những chứng trạng chân tay lạnh, ra mồ hôi lạnh, choáng váng xây xẩm, nặng thì hôn mê bất tỉnh), mất tân dịch thì dạ dày khô ráo cho nên đại tiện khó. Do đó đủ biết sau khi đẻ vì mất huyết tổn thường tân dịch thường hay gây ra các loại bệnh khác nhau.
Chẩn đoán bệnh sản hậu, trước hết xét xem bụng dưới có đau không để phân biệt có huyết hôi hay không, lại xét đại tiện có thông để biết tân dịch thịnh hay suy, sau nữa xét xem có thông sửa hay không và ăn uống nhiều hay ít để biết tỳ vị mạnh hay yếu. Thông qua đó kết hợp với thể chất, hiện tượng mạch và chứng trạng mà tổng hợp phân tích, để biện chúng luận trị.
